Farabi Kimdir

Farabi, (d 870 – 950 ö).

İslam  dünyasının ileri gelen felsefecilerinden sayılır. Fizikle de  uğraşmış ses olayı üzerinde yaptığı çalışmalarla da adından söz ettirmiştir. Felsefe dalındaki şöhreti, Aristo’ya (383 – 322) yakındır. Bazı bilginler Aristo’yu, bazı bilginler Farabi’yi, “Dünya’nın en büyük filozofu” olarak kabul eder. Asıl adı Ebü Nasr Muhammed bin Muhammed bin Tarhan bin Uzluğ’dur. Türkistan’ın Farab  şehrinde dünyaya gelen Farabi Fârâbi,  ilk öğrenimini memleketinde yaptı. İran’da Farsçayı, Bağdat’da Arapçayı öğrendi. Daha sonra Latin ve Yunan dillerini de öğrendi. Devrin en büyük alimlerinden ders aldı. Çok çalıştı, çalışkanlığı zekası ile birleşince felsefe, mantık, matematik ve tıp musikisi alanında büyük şöhret kazandı.  Uzun süre Bağdat’da kalan Farabi, daha sonra Mısır’a gitti 941 yılında da Halep’e geldi. Halep de iken  Hemdan Oğullarından Seyfüddevle  Ali adlı bir Türk beyi ile karşılaştı. Onun sevgisini kazandı. Kendisine yüksek bir maaş bağlamak istediyse de kabul etmedi. Halep’te bulunan alimler onunla münazara etmek istedilerse de üstünlüğünü görünce ondan ders almaya başladılar. Farabi Halep beyinin Şam’ı alması üzerine oraya yerleşti. Ölümüne kadar da orada kaldı.

İlme Yaptığı Hizmetler

Başta matematik, felsefe, botanik, mantık, tıp ve mûsiki olmak üzere çeşitli ilim dallarında eserler veren Farabi, daha çok felsefe ile alakadar olmuştur. Bu alanda Arsto’yu bile geçtiği savunulur. Latincede Alpharablus, Frenkçede  Alfarabi adıyla anılan Farabi’nin en büyük hizmetlerinden biri, ilimleri sınıflandırmış olmasıdır. Ona gelinceye kadar ilimler trivium (üçüzlü) ve gratrivium (dördüzlü) diye iki kategoride toplanırdı. Nahiv (gramer), mantık beyan üçüzlü ilimler aritmetik, geometri musiki ve astronomide  dördüzlü ilimlerdendi. Bu Oklides ve Batlamyus’un Arapçaya yapılmış olan tercüme eserlerine dayandırılıyordu. Farabi’nin en büyük eserlerinden biri ilimleri tasnif etmesidir. Bunlar sırası ile şöyledir.

1. Fiziki ilimler.
2. Matematik ilimler.
3. metafizik ilimler.

Farabi’nin bu yepyeni metodu 13. yüzyılda Avrupa’ya geldi. Ancak bundan sonra Avrupa ülkeleri eskinin yedili tasnifi yerine bu üçlü sistemi aldılar ve bütün izahları buna dayandırdılar.

Fizikte ve Tıpta Yaptığı Hizmetler

Sesin fiziki izahını ilk defa  o keşfetmiştir ve izahını yapmıştır. Havanın titreşimlerinden ibaret olan ses olayının ilk mantıki izahatı ona aittir. O titreşimlerin dalga uzunluğuna göre azalıp çoğaldığını tespit etti. Bunu  yaptığı deneylerle doğruladı. Farabi bu keşfi ile  musiki aletlerinin yapımında gerekli olan kuralları da bulmuş oldu. Aynı zamanda Farabi ihsaü’l Ulüm (İlimler Ansiklopedisi) eserinde devrinin tüm fizik alimlerini özetledi. Farabi tıpla da ilgilendi. O aynı zamanda iyi bir doktordu Kitab’ül Muğni fi Edviyeti’l Müfrede (Çeşitli İlaçlar Hakkında Zengin Kitap) adlı eserinde tıbbı şu şekilde izah eder: “Tababet [Doktorluk] gerçeğe ve vakıaya uygun ve sağlam esaslara dayanan bir san’attır ki, bununla insanın tüm bedenin  ve tek tek bütün organların sağlığı elde edilir.” Farabi noksansız bir tıp ilmi için bilinmesi gereken yedi esası şu şekilde sıralar:

1. İnsanın bütün organlarını tanımak.
2. Sağlığın çeşitlerini bilmek.
3. Hastalığın çeşitlerini ve bunlara ait araçları, hastalığın belirtilerini ve giderilmesini bilmek.
4. Sağlığın ve hastalığın çeşitlerini, arazlarını, sebeplerini bunlara işaret eden veya bir hastalığı diğerinden ayıran delili veya o hastalığın görünmeyen organlardan hangisinde bulunduğunu tespit etmek ve delilleri onların hangi bedenlerde kullanılabileceğini bulmak.
5. Basit ver bileşik ilaçları,  tıp aletlerini ve bu aletleri nasıl kullanılacağını iyi bilmek.
6. Uygulanan bir fiilin kanunlarını ve o kanunların hangi bedenlerde  ve organlarda tatbik edilebileceğini bilmek.
7. Yine o kanunlar bilinmelidir ki, hasta beden ve organ eski sağlığına kavuşabilsin. Doğrusunu Allah bilir.”

Farabi’nin fizyoloji bilgisine kalp, bütün organ çalışmalarının kaynağıdır. Gövdeye sıcaklığını, hareket gücünü veren kalptir. Dimağ, kalbin çalışmalarına bağlıdır. Kalpten çıkan ruh (nefes)  bütün gövdeye yayılır. Sinirler aldıkları sinyallerle adaleleri hareket ettirir. Beyinle kalp  karşılıklı olarak birbirine yardım ederler

Farabi’nin tesirleri de büyük olmuştur. Başta felsefe olmak üzere bir çok ilim dalında çok bilginleri etkiledi. Yüzyıllarca doğulu ve batılı bilginler eserlerini kaynak edindi. Fakat tenkitlere uğramaktan da kurtulamadı. Rousscau ve Bergson’dan leibniz’e kadar bir çok Batılıya tesir etti. Prof. İsmail Hakkı İzmirlinin belirttiğine göre, onun büyük ve küçük alem teorilerinin izlerine Leibniz, Spencer, Nicolaus ve Pacelsus’da rastlandı. Akılcı ahlakçılığı ile Kant’a sezgiye dayanan bilgi teorisi ile nicolaus, Schilling, Ravaisson, Bergson ve steinerê öncü oldu.