Rüzgar ve rüzgar çeşitleri

Atmosfer devamlı hareket halindedir. Bu hareketlere genel bir tanım ile rüzgar denmektedir.  Bütün bu hareketlerin meydana gelmesine yol açan sebep, hava kürelerinin çeşitli kısımları arasındaki basınç farkıdır.  Bu basınç farkı da sıcaklık ve dinamik etkenlerden  meydana gelir. Çünkü  ısınan hava genişler ve hafifler. Soğuma ise havayı ağırlaştırdığı için basıncın yükselmesine sebep olur.  Geniş karaların üzerinde yazın siklonların, kışın antisiklonların meydana gelmesi, karaların kışın çok soğumaları ve yazın fazla ısınmalarındandır. İşte bu siklon ve antisiklonlar çukur ve tepelere benzetilebilir. Hava akıcı olduğundan yüksek basınç alanlarından, alçak basınç alanlarına  doğru hızla akmaya başlar. İşte bu akışa biz rüzgar diyoruz.

Rüzgarlar, sürekli rüzgarlar, mevsimlik rüzgarlar ve yerel rüzgarlar olmak üzere üçe ayrılır.

Sürekli rüzgarlar, kutup ve ekvatorda daima var olan sıcaklık farkının atmosferde  yarattığı siklon ve antisiklonların eseridir.  Bu sürekli basınç farkları alçak ve yüksek enlemler arasında devamlı bir hava dolaşmasına sebep olur ki bunlara sürekli rüzgarlar denir. Bunlar Alizeler, Batı rüzgarları ve kutup rüzgarlarıdır.

Mevsimlik rüzgarlar bazı bölgelerde kara ve okyanuslar arasında meydana gelen basınç farklarından doğarlar. Bunlar musonlar diye adlandırılır.

Yerel rüzgarlar, zaman zaman meydana gelen basınç farklarından doğarlar. Yönleri dağlardan ovalara veya denizlere,  deniz ve ovalardan  dağlara doğru değişebilir. kısa süreli eser ve dururlar.

Yerel rüzgarların, meltemler, sıcak yerel rüzgarlar, soğuk yerel rüzgarlar ve tropikal siklonlar olmak üzere başlıca dört tipi vardır.

Meltemler:  Kıyı ve dağlık bölgelerde görülür. Bunlarda musonlar gibi kara ve denizler arasındaki ısınma ve basınç farkından doğar. Gündüz denizden karaya  doğru, gece karadan denize doğru  eserler. Dağ ve Vadi meltemleri ise ovalarla dağların yüksek kısımları arasında eserler. Günlük ısınma ve basınç farklarından doğarlar.

Soğuk yerel rüzgarlar:  Soğuk plato ve dağlık alanlardan ılık kıyılara doğru esen rüzgarlardır. Zaman zaman meydana gelen basınç farkından doğarlar.  Her birinin yerel isimleri vardır. Mesela Dalmaçya kıyılarında, yüksek dağlardan Adriyatik denizi’ne doğru esen rüzgara Bora, Fransa’nın  Akdeniz kıyılarında Ron vadisini izleyerek gelen soğuk rüzgarlara Mistral  adı verilir. Türkiye’de kuzeydoğudan esen aynı tip rüzgara Poyraz denilir.

Sıcak yerel rüzgarlar:  Bunlar geldikleri yere göre  sıcak olan rüzgarlardır. Yükselen hava kütlelerinin  bir dağı aşarak öteki yamaçta alçalmasıyla  meydana gelir. Bu tip rüzgarların en belirgin örneği İsviçre Alp’lerinde görülen Fön rüzgarları olduğu için, bu rüzgarlara Fön rüzgarları denilir.  Yükselen hava her 100 metrede bir 0,5 derece soğur.  Oysa dağların doruğundan aşağıya doğru inerken her 100 metrede 1 derece ısınır. Bizde Karadeniz ve Toros’larda görülür.

Sıcak rüzgarların bir kısmı da çölden esen rüzgarlardır. Cezayir ve Tunus’ta  Büyük Sahra’dan esen Sirokko ile Mısır’da  yine çölden esen Hamsin bu rüzgarlara örnek sayılabilir.  Yurdumuzda güneybatıdan esen rüzgarlara  Lodos denir.

Tropikal siklonlar:   Bunlar tropikal kuşakta görülen rüzgarlardır. Hızları bazen bir kaç yüz kilometreyi geçer. Sarmal hava hareketleri halinde olduklarından çoğu kere hortumlara sebep olurlar. Bunlara Asya denizlerinde Tayfun Orta Amerika’da hurrican (hariken), İspanyolca konuşulan bazı bölgelerde ise tornado adı verilir.