Alüvyon yelpazesi nedir

Alüvyon yelpazesi,  tortuların herhangi bir su akıntısı ile  taşınması sırasında ortaya çıkan  bir kesinti nedeniyle akıntının  ağzında  biriken toprak ya da kaya parçalarından oluşan düz koni biçimi. Alüvyon yelpazelerine çeşitli iklim koşullarında  rastlansa da,   sıradağlarla çevrili kapalı çöl havzalarında daha çok görülür.

Bir ırmak yatağıyla [söz gelimi bir kanyon] sınırlı akarsu derin ve dar olduğundan hızla akar; bu nedenle enine kesit çevresi en aza indirgenir.  Dağ  yatağından  uzaklaştıkça, yayılmaya başlar; derinliği azalır ve genişliği  artar; sonuçta da sürüklenmenin olacağı enine kesit çevresinde bir artış görülür. Uzunluğunun artmasıysa  su akışı yavaşlar ve suyun tortu taşıma gücü azalır. Dolayısıyla  akış boyunca tortu biriktirme  gücü ve  yeterliliği  yavaş yavaş azalır.

Akarsuyun dağıtım kolları arttıkça  ve akma hızı  azaldıkça taşıdığı gereçlerin çapı da küçülür. Taş parçaları yelpaze  başlarında birikir;  ancak balçık ve kum,  yelpaze sınırları dışına  taşınabilir.  Bir alüvyon yelpazesinin  herhangi bir kolundaki birikim o koldaki eğimi  azaltır. Bu durumda daha dik komşu kollar, su akışını  çekmeye başlar. Böylece  tortu, yelpazenin tepesinden öteye doğru eşit   olarak yayılır [bu işlevin tamamlanması binlerce yıl sürebilir].