Bayar Mahmut Celal kimdir

Celal Bayar

Celal Bayar, Türkiye Cumhuriyeti’nin üçüncü cumhurbaşkanı [Bursa1883_İstanbul1986].

Ailesi 1877 yılında Plevne den gelerek Gemlik yakınlarındaki Umurbey köyüne yerleşen Mahmut Celal Bayar, ilk ve orta ögrenimini, köyde başögretmen ve bir ara müftü olarak çalışan babası Abdullah efendi nin yanında yaptı.Gemlikte mahkeme ve reji kalemlerinde bir süre çalıştıktan sonra Bursa ya giderek bir bankaya girdi, bu arada çeşitli özel okullarda ögrenimini sürdürdü. İkinci meşrutiyetin ilanından [1908] sonra, tabanını genişletmek isteyen ittehat ve terakki cemiyeti nin Bursa da açtıgı şubede görev aldı.Daha sonra ittehat ve terakki  cemiyetinin kurdugu gönüllü taburlarına katıldı. Kısa sürede genel merkezin gözüne girmeyi başararak sırasıyla Bursa ve İzmirdeki ittehat ve terakki şubelerine genel sekreter olarak atandı. İzmirde halkla yakın ilişkiler kurdu, bölgeyi dolaşarak Balkan savaşının nedenleri ve sonuçları konusunda halkı aydınlatmaya çalıştı.Kooperatifçiligin başlatılmasında, yeni okulların açılmasına ön ayak oldu. Halka dogru adlı bir dernek kurarak, dernegin aynı adlı dergisinde Turgut Alp takma adıyla iktisat yazıları yayımladı.

Birinci dünya savaşı sonunda Osmanlı imparatorlugu topraklarının bölüşülmesine karşı yurdun her yanında dernekler kurulmaya başlayınca Celal Bayar mudafa_ı Hukuk_ı Osmaniye cemiyetine girdi[1918]. Yöreyi yeniden dolaşarak İzmir in  işgal edilmesi olasılıgına karşı  örgütlemeye çalıştı. İşgalden sonra da etkinligini sürdürerek, Aydın ın geri alınması  savaşımına katıldı ve Akhisar ulusal cephesi alay komutanlıgına atandı.

1919 yılı sonlarına dogru Saruhan [Manisa] milletvekili seçilerek İstanbul DA OCAK 1920 de toplanan  son osmanlı mebusan meclis ine katılan Celal Bayar, sarayın ulusal kurtuluş savaşı konusundaki ilgisizligini yeren  ve işgal kuvvetlerini eleştiren bir konuşma [mart1920] yapınca hakkında tutuklama kararı çıkartıldı. Bunun üstüne kısa bir süre İstanbul da saklandıktan sonra , ulusal kurtluş savaşına katılmak için Anadolu ya geçti. Birinci TBMM ye Bursa milletvekili olarak katıldı[1920]. Aynı yıl iktisat encümeninde mazbata muharriri [kararların gerekçelerini kaleme alan üye] olarak çalışırken iktisat bakanı vekilligine getirildi. Batı cephesi açısından bir sorun  olmaya başlayan Çerkez Ethem le  görüşmek için Kütahya ya gönderilen  heyete başkanlık etti.1921 de  iktisat bakanlıgına getirildi,1922 de de dışişleri bakan vekilligi yaptı.

Lozan konferansına  gönderilen ilk heyette danışman olarak yer alan Celal Bayar,1923 te ikinci TBMM  ye İzmir  den milletvekili seçildi [anadolu ve rumeli mudafa_ı hukuk cemiyeti adayıydı].1924 te mübadele,imar ve iskan bakanlıgına getirildi.Aynı yıl bakanlıktan ayrılarak, iş bankası nın kurulmasında görev aldı.1932 de yeniden iktisat bakanı oldu. Şeker sanayisinin kurulmasına ve kömür havzalarının işlerlik kazanmasına katkıda bulundu.1937 yılında İsmet İnönü nün başbakanlıktan ayrılması üstüne,Cumhurbaşkanı Atatürk tarafından yeni hükümeti kurmakla görevlendirildi.Atatürk ün ölümünden sonra cumhur başkanı seçilen İsmet İnönü döneminde de yeniden başbakanlıga getirildi ve görevini 25 ocak 1939 a kadar sürdürdü.TBMM nin altıncı [1939] ve yedinci[1943] dönemlerinde İzmir milletvekilligi yaptı.

Demokrat Parti  nin kuruluşu

İkinci dünya savaşından sonra Cumhurbaşkanı İsmat İnönü , Türkiye de çok partili rejime  geçilmesini isteyince Celal Bayar,Refik Koraltan ve Adnan Menderes  le birlikte CHP nin grup başkanlıgına parti tüzügünde ve bazı yasalarda degişiklik yapılması konusunda [dörtlü takdir] denilen bir önerge verdi. Önerge nin parti meclis grubu tarafından reddedilmesiüstüne,CHP nden ve milletvekilliginden istifa ederek, söz konusu üç arkadaşıyla birlikteDemokrat parti yi kurdu[7ocak1946].

1946 seçimlerinde Celal Bayar ın yönetimindeki demokrat parti  65 milletvekili kazandı. 1950 seçimlerindeyse 396 milletvekili ile iktidara geldi ve Celal Bayar Türkiye Cumhuruiyeti nin üçüncü cumhurbaşkanı oldu[1950]. Demokrat parti nin 1954 ve 1957 seçimlerinide kazanmasıyla 10 yıl süreyle cumhurbaşkanlıgı yaptı.

 1960 tan sonraki yıllar

27 mayıs 1960 ta  ülkedeki kötüye gidişi engellemek için TSK tarafından  gerçekleştirilen devrim sonucunda Celal Bayar , iktidarın obür sorumlularıyla birlikte tutuklanarak , yassıada mahkemelerinde yargılandı ve idam cezasına çarptırıldı[15eylül1961],ama yaşının ilerliligi göz önünde bulundurularak[hükümverildiginde 77 yaşındaydı] cezası ömür boyu hapse çevrildi, ve yassıadadan kayseri cezaevine aktarıldı.7 kasım 1964 de saglık nedenlerinden ötürü serbest bırakıldı ve Bende Yazdım adı altında anılarını yayınladı.

1964 ten sonra zaman zaman bazı siyasal partileri desteklemek için düzenledikleri  propaganda gezilerine çıkan Celal Bayar 1974 yılında eski Demokrat Partililere  siyasal hakları geri verilince  eski bir cumhurbaşkanı olarak senato üyesi olma hakkını kazandı.ama bu üyeligi kabul etmedi.

kaynak: Gelişim Hachette ansiklopedisi