Adet

Sağlıklı kadında döl yatağı iç zarının (endometrium), bir kanama eşliğinde düzenli olarak her ay  dışarıya atılması. Adet kanaması, yaklaşık 4-5 gün sürer ve her 28 günde bir olur. Adet çevrimi diye adlandırılan bu 28 günlük dönemde, bir yumurta oluşur ve olgunlaşır.  Bu arada dölyatağı, döllenmiş bir yumurtanın  gelişerek dölüte dönüşmesine elverişli bir ortam hazırlar.

Adet Çevriminin Evreleri

 Adet kanamasının başlangıcı ya da  ilk günleri, çevriminde başlangıcı sayılır.  Ortalama çevrim süresi 28 gün kabul edilmişse de , 21-35 gün arasında değişebilir. İklim, duygusal emareler, yaş,  uyuşturucu maddeler kullanılması, vb, adet çevriminin  süresinde değişikliklere yol açabilir.

Çevrimin 0-13  günleri “folikül” evresi, diye adlandırılır;  çünkü bu evrede, yumurtalık folikülleri  yumurtalık içindeki  yuvarlak yapılar, olgunlaşır ve büyürler.  Kadınlar yaklaşık iki milyon folikülle doğarlar ve her adet çevriminde, yaklaşık 200 folikül büyüyerek, içi sıvı  dolu  hale gelir. Çevrimin beşinci ya da  altıncı gününde, bu büyümüş  200 folikülden birinin boyu yaklaşık 2 santime ulaşır ve o andan  başlayarak  öbür foliküllerin  büyümeleri durur. Çevrimin ikinci evresi, 14-28. günler arasını içerir ve “sarıcisim evresi” diye adlandırılır; çünkü bu evrede, büyümüş yumurtayı içinde taşıyan folikül “sarıcisme”  dönüşür ve progesteron  salgılamaya başlar. Folikül evresinin başlangıcında, beyindeki hipofiz bezinden yapılan folikül uyarıcı hormon (FSH) salgılamasın da artış başlar. Folikül uyarıcı hormon artışı, foliküllerden birinin büyümesini sağlar ve tam o sırada öbür foliküllerin büyümesi durur. Hipofiz bezi de, sarıcisim hormonu (LH)  salgılamaya koyulur;  bu hormon, FSH’yle birlikte, folikülü başlıca iki dişi hormonundan biri olan ostrogen salgılamaya yöneltir. Ostrogen,  dölyatağı bezlerinin büyümesini ve döllenmiş yumurtaların yerleşmesi için  gerekli dölyatağı zarı kalınlaşmasını sağlar.

Hipofiz bezi  giderek artan miktarda folikül uyarıcı hormon  salgılarken,  büyüyen folikül de  daha çok  ostrogen salgılar.  Kandaki ostrogen düzeyinin  artması,  beynin folikül uyarıcı hormon salgısında  azalmayı sağlar.  Ostrogen düzeyinin artışı, hipofiz bezinin adet çevriminin LH boşalımına yol açan  beyindeki LH boşaltma merkezini de uyarır. LH boşaltımı, folikülün olgun bir yumurta “yumurtlamasını” sağlar.  Yumurta,  folikülden karın zarı boşluğuna  atılır ve  her yumurtalığı  saran püskül benzeri  yapılardan oluşan fimbriyumun hareketleriyle  dölyatağı borusuna (fallop borusu) yönelir.  Daha sonra,  dölyatağı borusu içinde,  döllenmenin gerçekleşeceği ampulla  bölgesine doğru gider.  Döllenme, yumurtlamanın gerçekleştiği 24 saat içinde olur;  embriyo da yumurtlamadan 6-7 gün sonra  dölyatağı içine yerleşir. Döllenme gerçekleşmezse,  yumurta bozulur ve normal bedensel süreç  içinde yeniden özümlenir; çevrimin folikül evresi de sona erer.  Yumurtlamadan sonra, LH, kopan folikül hücrelerinin kan damarları içinde  oldukça zengin bir hücre kütlesine dönüşmesine yol açar.  Bu arada sarıcisim, yumurtlama öncesinde salgıladığından  daha az miktarda da olsa, ostrogen salgılamayı sürdürür.  Daha da önemlisi,  ikinci dişi cinsellik hormonu olan progesteronu salgılar. Progesteron, çevrimin folikül evresi boyunca,  dölyatağı zarını etkileyerek, kalınlaşmasına yol açar.  Ayrıca,  sarıcisim evresi sırasında, dölyatağı bezlerinin  olgunlaşmalarını ve  döllenmiş yumurtaların  yaşamayı sürdürmesi  için gerekli maddeleri salgılamaya başlamalarını sağlar.  Aynı zamanda da, beyindeki folikül  uyarıcı hormonları salgılayan merkezlerin çalışmasının engellemesiyle, dölyatağı borusu içinde folikül uyarıcı hormon salgılaması  durdurulur ve yeni bir çevrim başlar. Folikül uyarıcı hormon salgısı üstünde progesteronun bu engelleyici etkisi,  doğum kontrol haplarının işlev ilkesini oluşturur;  Bu haplar,  beyindeki folikül uyarıcı hormon ve LH salgılayan  merkezlere engel olup, folikül  büyümesini, yumurtlamayı ve bunların sonucu olan döllenmeyi durduran ostrogen ve progesteron içerirler.

Adet Kanaması

Döllenme olmaması durumunda, sarıcisimin salgıladığı  progesteron düzeyinin yükselmesi, LH salgılayan merkezleri etkileyerek, LH salgılarının azalmasına yol açar. LH, sarıcismin progesteron  salgılamasının sürmesini sağlayan hormon olduğundan, LH salgılaması azaldıkça, sarıcisim de progesteron salgılamayı  durdurmaya başlar. Progesteron salgılaması azaldıkça, dölyatağı zarına yapılan hormon desteği durur ve beden, çevrimin folikül evresi ile sarıcisim evresi boyunca oluşturulan dokuları, yeniden özümlemeye başlar.

Ama gene de, geride özümlenemeyen bir miktar doku kalır. Söz konusu dokular, yani dölyatağı mukozası fazlalığı, kanamayla dışarı atılır. Adet kanaması (regl olma) yaklaşık 4-5 gün sürer. Sonra adet çevrimi yeniden başlar.

Adet Görme ve Adetten Kesilme

Genç kızlarda adet çevriminin, dolayısıyla da adet kanamasının başlaması “adet görme” diye adlandırılır; adet görme yaşı çeşitli etmenlere bağlı olarak değişir Kuzey Amerika ve Avrupa’da adet görme yaşı ortalama 13’tür; ama daha geniş bir sınırlamayla, 10-16 yaşlar arasında görülebildiğini söylemek gerekir. Adet çevrimi yaklaşık 50 yaşına kadar sürer ve kadın yaşamı boyunca 400 adet çevrimi yaşar. Adet kanamalarının durmasına “adetten kesilme” denir; adetten kesilmeyle birlikte üreme yeteneği yitiminin de başladığı bu evre, yaşdönümü (menepoz) diye adlandırılır.

Adet Görmeme

Olgun bir kadında adet kanaması olmaması, “adet görmeme” (amenore) diye adlandırılır.  Bu bozukluğa,  kadın hiç “adet görmemişse” “birincil adet görmeme”  ya da  “adet yokluğu”, daha önce adet görmüş ama artık görmemeye başlamışsa “ikincil adet görmeme”  denir. Birincil adet görmemeye çoğunlukla, iç salgı sistemindeki bozukluklar, dolayısıyla  da yumurtalığın dişilik hormonu ostrogen tarafından  yeterince uyarılmaması yol açar. Öbür nedenler arasında  yalancı erdişilik (kişinin yumurtalıkları bulunmakla birlikte, hem erkek, hem de kadın bedensel  özelliklerini taşıması),  kötü beslenme ve herhangi bir duygusal travma sayılabilir.

İkincil adet görmemeye,  genellikle gebelik durumu yol açar.  Öteki nedenler arasında böbreküstü bezi bozuklukları,  sentetik  erkek hormonlarıyla  (progesteronlar)  tedavi görmek,  kötü beslenme, şeker hastalığı,  beyin ve yumurtalık hastalıkları,  sinirsel iştahsızlık (anoreksiya nervosa), vb, sayılabilir.  Tedavide çoğunlukla,  ilaç tedavisi yeterlidir; ama bazı durumlarda cerrahi girişim gerekebilir.  Adet görmeme nedenlerinin erken belirlenmesi önemlidir; ayrıca,  adet görmeme süresinin uzaması, ender de olsa  dölyatağı kanserine yol açabilir.