Birüni Kimdir

Bin yıl Önce Dünya’nın Döndüğünü Söyledi ve Çapını Ölçtü. Türkistan’ın Hive şehrinde 973 yılında doğan Birüni, genç yaşta Harzemşahların sarayı ile ilişki kurdu. Parlak bir zekaya sahip olan, macerayı da seven bu genci, Emir Ebu Nasır Mansur himayesine aldı. Onun İbni Sina, Samet el Hakim gibi çağın en büyük bilginlerinden ders almasını ve onlarla dostluk kurmasını sağladı.

113’den fazla eser yazan Birüni, geometri ve trigonometride büyük başarılar elde etti. Kendisine özgü bir metodla ve kendi yaptığı aletlerle madenlerin özgül ağırlığını buldu. Fakat gerçek başarısını astronomi alanında gösterdi. Yıldızların uzaklığını yüksekliğini ve açılarını tespite yarayan usturlabı , sekstanları geliştirdi ve daha başka yeni aletler yaptı. Gök yüzünü incelemesi için kullandığı usturlabın çapı 7,5 metre idi.

Dünya Çekirdeğinin Çapı

Birüni bugün Pakistan sınırı içinde kalan Nandana kalesinde yaptığı bir ölçme sırasında Dünya çekirdeğinin çapını 6338,8 km. olarak buldu. Bugün en hassas aletlerle yapılan ölçümlerde dahi bu çapın 6353,4 km, olduğunu biliyoruz. Bin yıl kadar önce, kendi yaptığı aletlerle Dünya çekirdeğinin çapını sadece 15 km. farkla yani çok az bir yanılma payı ile bulması, onun dehasını ve bilgisini derecesini çok iyi göstermektedir. Dünya çekirdeğinin çapını ölçen Birüni, 995 yılında ekliptik eğilimini de ölçmüş ve bunu 23 d. 27 sn olarak bulmuştu. 1950 den beri modern  aletlerle yapılan ölçümlere göre eğilimin 23. d 26 sn.  7 sl. olduğunu biliyoruz. Günümüzden yaklaşık olarak bin yıl önce, o zamanın aletleriyle Dünyanın eğilimini  bir saniye kadar bir farkla bulması ancak hayranlık uyandıran bir başarıdır. Birüni’nin “El Kanun el-Mesudifil Hey’e vel Nücum” astronomi kitabı, dünyanın ilk astronomi ansiklopedisi sayılır. birüni’nin evrene ait eski görüşleri sarsması, Dünya’nın kendi ekseni etrafında ve Güneşin etrafında döndüğünü Kopernik’ten beş yüz yıl önce ilmi olarak açıklaması ile olmuştur. Bu konuda ünlü araştırmacı Dr. Sigrid Hunke şöyle diyor”….Daha bin senesinde Birüni Kopernikvari dönüşü izah etmiştir. batı bunun farkına varmadığı için, bu izah astronomi ilmine ait tefekkür sahasında kaldı. Birüni’ye göre  gündüz ve gece değişikliğini yapan, Güneş değildi, aksine kendi etrafında dönen, gezegenlerle birlikte Güneşin etrafını dolaşan Dünya idi. Dünya gezegenlerle birlikte yer değiştirmekte, Güneşin etrafında devrini tamamlamaktaydı . Kopernik’in eserinin ortaya çıkışından çok önce, ortaya atılan bu ateşli iddia  Hıristiyan düşüncesine  ve İncil’in sözlerine aykırı düştüğünden, Hıristiyan Batı asasını bu iddia üzerinde kırdı. Yüzlerce yıl sonra ne Kopernik, ne de astronom arkadaşları, Hıristiyan dinine aykırı düşen bu iddiayı , karşılaştıkları gizli-açık baskılar bir yana, teleskop olmaksızın mevcut gözlem aletleriyle ispat edecek durumda değillerdi. Onun için, toplumun tasvibini sağlayıncaya kadar, aradan bir asırdan fazla zaman geçmesi gerekiyordu. Oysa Birüni’nin fevkalade açıklaması, o zaman ne kadar az yardımcı vasıtalara dayandırılmıştı. Yine aynı yazarın belirttiği gibi, Hermannus Cnt ractus, İslam bilginlerinin astronomi aletlerini Batıya tanıtmıştı ve Tycho Brahe‘nin kurduğu Batının ilk rasathanesinde Türk-İslam bilginlerinin aletleri yer almıştı. Birüni 1048 yılında Gazne de öldü 1037 yılına kadar 113 eser yazdığını kendisinin bir açıklamasından biliyoruz. Eserlerinin asıllarından bazıları halen Konya’da Konya Müzesinde ve İstanbul’da Fatih Müzesinde muhafaza edilmektedir. Matematik ve astronomi ile ilgili eserleri Avrupa dillerine çevrilmiş ve yüz yıllarca esas kaynaklardan biri olarak kabul edilmiştir.