Bazaltlar Yanardağ Kökenli Kayaçlar

Resimde bir bazalt görünümü

En sık rastlanan yanardağ kökenli kayaçlar.

Bazaltlar, Yer yüzeyinde sıvı lav halinde yayılan, kor kayaçlar ve dış püskürük kayaçlar’dır. Renkleri kurşuni ve siyah olarak değişir. Çıplak gözle görülebilen, camsı ya da  çok küçük billursu bir kalıp içindeki minerallerden oluşurlar. Kimyasal bileşimleri baz özelliği gösterir;yani silis bakımından yoksuldurlar. Kuvars içermedikleri, plajiyoklazlar, özellikle de siyah renkli demirli manganez mineralleri (amfiboller, piroksenler, olivin) bakımından zengin olmaları,bazaltların temel özellikleridir. Bu özellikler, bir kayacın bazaltlar “öbeği” içinde yer almasını sağlar.

Bazaltlar Öbeğinin Üç Ailesi

Bu öbek içinde bir çok aile ayırt edilebilir (ailelerin birinden ötekine geçiş aralıksız biçimde sürer). Ggönland’da  Thula ilinde bulunmuş olan toleyitler, silis bakımından zengin bazaltlardır; günümüzde hem karalarda (İskoçya yaylaları ve Dekkan’daki geniş trappllar yani volkan kayaçları bazaltlar ile örtülüdür), hemde Okyanuslar da (havai takım adalarının yanardağ kökenli adaları) son derece yaygındırlar. Olivinli bazaltların başlıca özelliği, olivin bakımından çok zengin olmalarının yanı sıra , silis bakımından yana çok yoksul olmalarıdır; olivin ve kuvarsa birbirine bağdaşmaz iki mineraldir .  Piroksen bakımından yana çok zengin olan bu bazaltlar, en koyu olanalar arasında yer alır. Bazanit’ler bazalt öbeğinin üçüncü ailesini oluştururlar; silis bakımından yoksul olmaları, feldispatoyitlerin ortaya çıkasına yol açar.

Bazaltların Kökeni

Bazaltların kökenini yer’in ier kabuğunun altında, “manto”nun üst sınırında  (burada çevredeki radyoaktifliğin artmasıyla gerçekleşen  yerel ısınmalar sonunda madde ergir), bir bazalt kuşağı belirlenmiştir. Bu kuşak sürekli değildir;  sıvı madde, cebe benzeyen magma odalarında toplanmıştır. Yoder ve Tilley’in yaptıkları deneyler (1962), ergime ne kadar şiddetli basınç altında gerçekleşmişse, magmanın da aynı oran da silis’ten yoksun olduğunu göstermiştir . Basınç derine inildikçe arttığı için, toleyitler, olivinli bazaltlara ve bazanitlere oranla daha” üst” tabakalarda oluşmuşlardır.

Bazaltlar öbeği yer küredeki en yaygın kayaçlar’dır. Karalardaki bütün  granit tabakalarının altında  bazalt kayaçları bulunduğu ortaya çıkarılmıştır. Ayrıca bazalt kayaçları, Okyanus tabanlarını da oluşturur: Deprem bilimciler  bunu  bazalt tabakası ya da okyanus tabakası diye adlandırılırlar. Günümüzde bazaltlar okyanus orta kıvrımları boyunca  yayılmaktadır.  Deniz dibindeki bazalt akıntılarının  “yastık lav akışı” denilen farklı bileşimde , eş’merkezli halkalar halinde özgün bir  akışları vardır. bu akış kipine yalnızca okyanus diplerinde değil göl diplerinde’de rastlanır.  Karalar’da , bazaltlar düz bölgelerde  masam’sı bir akış yolu izler, (buralarda lav akıntıları üst üste yığılarak, binlerce metre kalınlığa ulaşabilirler), engebeli bölgelerde  (söz gelimi Fransa’da Massif Gentral) ırmak yataklarından akarlar.