Çağlayan nedir

Niagara şelelasi

Bir akarsu yatağında, apansız  ve önemli bir düzey farkından sonra  yüksekten dökülen su kütlesi.

Dağlar, yamaçlarının sayısı ve  düşeyliği bakımından  ayrıcalıklı yerlerdir; ama,  genellikle sellerin akım hızı pek yeterli olmadığından, yalnızca  kaya duvarlarından  dökülürler. Yani çağlayan, ırmak  yeterince güçlendiğinde  ve önüne  apansız bir düzey farkı (bir yaylanın sarp kenarları;  bir kırığın  yatay uzaklaşması;  bir kıyı engebesinin alnı; vb.)  çıktığında  oluşur.

Çağlayanlar,  geriye aşındırma etkisiyle  sürekli olarak  evrim geçirirler: Hızla dökülen su, kaya duvarının  eteğini oyar;  dışa  doğru çıkıntı yapmış  bölümlerin  göçmesine,  böylece de  çağlayanın  gerilemesine  yol açar.  Aşındırma hızı  çağlayandan  çağlayana değişir  ve  birçok  etmene  (yatak  kayaçlarının  bileşimi;  çağlayanın  yüksekliği; ırmağın oyma gücü; vb.)  bağlıdır.

Çağlayanlar önemli bir hidroelektrik  potansiyeli oluşturmalarının (bir çoğu santralla donatılmıştır; Niagara çağlayanı  üstündeki santralın  gücü  2 190 000 kW’tır)  yanı sıra, büyük  ölçüde  ilgi gören turizm  merkezleridir.  Ülkemizdeki çağlayanların  başlıcaları arasında  Tortum (yüksekliği 200 m. Erzurum), Gürlevik (Erzincan),  Sızır (Yozgat), Bünyan (Kayseri), Defne (Hatay), Manavgat (Antalya) ve Düden (Antalya)  çağlayanları sayılabilir.