Büyük Okyanus

Okyanus

Dünyanın en büyük okyanusu (724 milyon km²).

Büyük okyanus (Pasifik okyanusu), doğuda Amerika kıtası, batıda Asya kıtası, Yeni Gine ve Avustralya ile sınırlıdır.  Kuzeyde Bering boğazıyla Kuzey Buz Denizinden ayrılır; güneyde geniş biçimde Güney Buz Denizine açılır.  Asya kıyılarındaki bir dizi ada ve yarımada da, Büyük  Okyanus’u  çeşitli denizlerden ayırır;  Aleut adaları ile Bering Boğazı arasında  Bering Denizi; Kamçatka yarımadası ile Kurul adaları arasında  Ohotsk denizi; Kore ile Japonya arasında Japon Denizi; Kore ile Çin arasında Çin Denizi; Salomon adaları, Yeni Hebrides adaları ve Avustralya  arasında Mercan denizi.

Genel Özellikler

Büyük Okyanus,  ortalama en büyük derinliğinin daha çok (4 059 m; Atlas Okyanusunun ki  3 314 m), okyanus çukurlarının daha dar olmasıyla,  Atlas Okyanusundan farklıdır. Genel olarak, jeolog Marshall’ın ondezit çizgisi  adını verdiği, Kuril adalarından Kermadec adalarına kadar uzanan ada öbeklerinden geçen uzunlamasına yapısal bir çizgiyle ayrılan iki havzaya bölünür; Söz konusu çizginin  doğusunda kalan doğu havzası ya da asıl Büyük Okyanus (dibi bazalt birikimleriyle örtülüdür); çizginin batısında kalan  çok sayıda kıyı denizinden oluşan batı havzası (deniz dibi andezitli yapıdadır).

Bakışımsız Bir  Okyanus

Büyük Okyanus bakışımsız,  bir okyanustur. Gerçekten, okyanusun 0 noktadan başlayarak  genişlediği Doğu Büyük Okyanus orta sırtı, havzanın güney ve doğu kenarlarında yer alır. Tasmanya eşiği açıklarında çıkan bu sırt, 60° güney enleminde Antartika boyunca uzandıktan sonra,  Amerika kıtası kıyılarını izleyip, Kaliforniya düzeyinde kıta kıyısıyla birleşir. Kanada’nın kuzeyinde yeniden belirip, Aleut adaları çukurunda bir kez daha yok olur (konumunu kısmen Amerika kıtasının batıya doğru yönelmesinin sonucu olduğu düşünülmektedir).  Yükseltisi yer yer 3 ooo m’yi aşan bu büyük sırt, bir çok noktada su yüzüne çıkarak (Paskalya adaları, Galepagos adaları), doğuya (Coco adaları sırtı, Carnegie sırtı) ya da batıya (Tuamotu adaları sırtı, Christmas adaları sırtı, Hawai adaları sırtı) yönelen çok sayıda uzantı oluşturur. Sırttan başlayarak zaten yeni magmayla  sık sık dolan okyanus dibinin yenilenme hızı, yeryüzünün en yüksek (her yandan yılda 8 sm) yenilenme hızlarından biridir. Yani, okyanus dipleri, sırttan uzaklaşmakta ve  en eskiden oluşmuş olanlar, Büyük Okyanus’u çevreleyen derin çukurlarda (11 ooo m) yok olmaktadır. Deniz diplerinin  incelenmesinde uygulanan en yeni jeofizik yöntemleri,  yerin magnetik alanının çağlar boyunca bir çok kez değiştiğinin kanıtlanmasına ve  yoğun sismik etkinlik noktaları arasında (sırt; genç sıradağlar; okyanus çukurları), kabuk tabakaları adı verilen, biçimi bozulmayan katı tabakalar bulunduğunun düşünülmesine olanak sağlamıştır. Bu düşünceye göre Büyük Okyanus’ta başlıca üç büyük tabaka vardır;  Bütün Kuzey Büyük Okyanus’u ve Güney Büyük Okyanus’un batısını kaplayan Büyük Okyanus tabakası; Doğu Büyük Okyanus orta sırtının güneydoğusunda yer alan Antartika tabakası; Büyük Okyanus  havzasının güneydoğusunda yer alan Nazca tabakası. Tabakaların birbirleriyle ya da bir karayla olan bağlantıları, havzada ve kıyılarında rastlanan topografya olaylarının kökeni oluşturan özel tektonik hareketleri belirler. Kabuk tabakanın aynı türden bir başka tabakanın altına sokulmasıyla bir çukur ( Tonga çukuru) ve bir adalar halkasının oluşması;  tabakanın bir karanın altına girmesiyle bir çukurun ve bir sıradağlar zincirinin (Şili çukuru ve And sıradağları) oluşması;  iki tabakanın birbirlerine doğru kaymasıyla, yanardağ olaylarıyla birlikte fay oluşumu.

Akıntıların Hareketi

Büyük Okyanus’un ekvator bölgelerini, alize rüzgarlarının doğudan batıya ittikleri sıcak ve az tuzlu iki akıntı aşar. Kuzey Ekvator akıntısı, Güney Ekvator akıntısı, Güney Ekvator akıntısı Güney yarı küre yazı boyunca aşağı yukarı ekvator düzeyinde bulunurken, Kuzey Ekvator akıntısı 15° kuzeye doğru yerleşir. Kuzey yarı küre yazındaysa,  her iki akıntı da daha  kuzeye doğru yönelir. Bu iki akıntı arasında,  batıdan doğuya yönelen ekvator karşı akıntısı yer alır. Son buluşlarla, iki ekvator akıntısı daha ortaya çıkarılmıştır. İlk olarak 1959 yılında Reid tarafından betimlenen Güney Ekvator Karşı akıntısı; 1951 yılında  raslantısal olarak bulunan Cromwell akıntısı, Güney ekvator karşı akıntısı,  10° ve 12°  güney enlemleri arasında batıdan doğuya akan, dar ve ağır bir yüzey akıntısıdır.  Cromwell akıntısıysa ekvatorun tam altında,  yüzeyden yalnızca 100m. aşağıda, doğuya yönelen bir akıntıdır;  hızlıdır (150 m/sn) ve ortalama  debisinin saniyede 30 milyon m³ olduğu sanılmaktadır.

Güney ekvator akıntısı, havzanın batısında iki kola ayrılır.  Bunlardan biri ekvator karşı akıntısını besler;  öbürü güneye doğru kıvrılarak,  Güney kutbu çevre akıntısının soğuk ve az tuzlu sularıyla karşılaşacağı, Avustralya kıyıları boyunca  uzanır.  (Tasmanya denizi). Güney kutbu çevre akıntısından, Amerika kıtası düzeyinde kuzeye doğru uzanan ve Peru  ya da  Humboldt akıntısı adı verilen bir kol ayrılır. Kuzeybatıya yönelen  Peru akıntısı, soğuk dip sularının yükselme hareketiyle bir sapma yaparak, kıyıdan uzaklaşır; kuzey ucu,  mevsim dalgalanmalarının etkisindedir. Güney yarı küre kışı boyunca alize rüzgarları ile güçlenen Peru akıntısı 1° Kuzey enlemine ulaşır ve ekvator karşı akıntısıyla karşılaşır;  buna karşılık, Güney yarıküre yazı boyunca daha zayıftır ve ekvator karşı akıntısının sıcak sularından bir bölümü (El Nino Akıntısı), Amerika kıyıları boyunca 2°  Güney enlemine kadar ilerler. Büyük Okyanus’un kuzey kesiminden,  güney kesiminde görülen akıntıyla bakışımlı bir akıntı geçer. Kuzey Ekvator akıntısı, biri ekvator karşı akıntısını besleyen, öbürüyse kuzeye doğru kıvrılarak, Filipinler’in kuzeyinde Kuro-Şiyo akıntısını oluşturan iki kola ayrılır. Kuro-Şiyo akıntısının bir kolu Japon denizine girerken, geri kalanı 35° enlemi düzeyine kadar Japonya kıyıları boyunca uzanır. O düzeyde, kıyıdan uzaklaşarak,  kuzeyden gelen çok daha soğuk ve  daha tuzlu Oya-Şiyo akıntısıyla karşılaşır. Böylece, batı rüzgarlarının  asiş yönünü izleyen sular, batı-doğu doğrultusunda uzanan Kuzey Büyük Okyanus akıntısını oluştururlar. Kuzey Büyük Okyanus akıntısı sularının bir bölümü sağa dönerek Kuzey ekvator akıntısıyla birleşirken, geri kalan bölüm, Amerika kıyıları doğrultusunda ilerler. Aleut adaları düzeyinde, Kuzey Büyük Okyanus akıntısı üçe ayrılır; Bir kol Bering denizine girer; öbürü Alaska körfezini dolaşı; üçüncüsüyse Amerika kıyıları boyunca uzanır (Kaliforniya akıntısı).