Bitruci (Nureddin Ebü İshak

Endülüs’ün yetiştirdiği büyük  astronomlardan. Modern astronominin kurucusu olarak bilinir. Aslı adı Nureddin Ebü İshak’tır. 13. yüzyılda yaşamıştır. Avrupa’da Alpetragius adı ile tanınır. O çağda Endülüs bir ilim merkezi haline geldi. İlim öğrenmek için sadece Müslümanlar değil, Museviler ve Hıristiyanlar da akın akın Endülüs’e geliyorlardı. Özellikle ilim müesseselerinin bol olduğu Toledo ve Kurtuba (Cordoba) öğrencilerin adeta hücumuna uğruyordu. Bitruci, tamamen hür fikirli alimlerin ilim yaptığı bir ülkede idi. Bütün medeni milletlerin diline çevrilen  İnsan tabiatına ait felsefi roman Robinson Cruose’nin sahibi Defoe’ye (1660-1731) dahi ilham veren büyük bilgin İbni Tüfeyl’in talebesi idi. İlme yönelmesinde hocasının çok büyük payı vardı. Kendisini tamamen astronomiye veren Bitruci, Bu sahada verdiği eserleri ile ilim öncüleri arasındaki yerini aldı. Bitruci, İbni Rüşd (1126-1198) ve İbni Tüfeyl’le birlikte Batlamyus‘a 8m.ö. 90-160) tenkitler yöneltti. Onlar Aristo’nun (m.ö. 383-322) tesiri ile gökyüzü olaylarını tabii mahiyetlerine uygun şekilde açılamaya çalışıyorlardı. Böylece Aristo ile Batlamyusun görüş ayrılıkları arasındaki fikir mücadelesini başlatmış oluyorlardı. Bu mücadele 13. ve14. yüzyıllarda Endülüs’ten Fransa’ya; oradan da Almanya ve İngiltere’ye geçti. Büyük Albert (1193-1280), Thomas d’aquin Roger Bacon (1214-1290), Jean Buridan, Freibergli Ditreich gibi mücadelecilerin sahneye çıkmalaraına sebep oldu ve böylece Avrupa^da düşünce ve tefekkür hayatı harekete geçti. Bugün modern astronominin kurucusu olarak Kopernik  (copernicus) gösterilir. Oysa Kopernik bir çok görüşlerinde ondan faydalanmış ve eserlerinde, üstü kapalı da olsa ona yer vermiştir. De Revalitinonibus Orbium isimli ünlü eserinde bunu açıkça görmek mümkündür. Levi ben Gerson ve Yehuda b.Soloman Kohen’in de belirttiği gibi, onun astronomi de açtığı çığır, modern astronominin kurucusu olarak Kopernik’i değil, Bitruci’yi gösterecek derece de büyüktür. Onun astronomiye kazandırdığı eserlerden biraz söz edelim: Gezegenlerin hareketleri, eski Yunanlılardan beri bir çok bilginin araştırma konusu olmuştur. Batlamyus gök cisimlerinin Batı’dan Doğu’ya doğru hareket ettiklerini söylüyordu. Bir İslam Bilgini Kindi (803-872)  ise bu fikre katılmıyor, “Gezegenlerin ters döndüklerini” savunuyordu. Yunanlıların çok uğraştığı bu konuya açıklık kazandırmaya çalışıyor, hatta bu konuda bir eser bile veriyordu. Bitruci ise bu problemi ilk çözen kişi oldu. Ona göre gezegenler ne sürükleniyordu ve ne de dış merkezli hareketlere sahipti. bütün gök cisimleri Doğudan Batıya doğru kutupları etrafında hareket ediyordu. Üstelik daire değil, elips çizmekte idiler dönüşlerinde. Bitruci, hareketi, Batlamyus gibi durum değişimi olarak değil, hız ve enerjinin bir fonksiyonu olarak görüyordu. Çoklu kutup yerine çiftli kutup’u kabul ediyor, gezegenlerin yer ve yörüngelerini daha net olarak tespit ediyordu. Bitruci, yörüngeleri sabit kabul eden Batlamyus’a karşılık değişken yörüngeleri kabul ediyordu. O bu ve buna benzer görüşleri ile batılı bilginlere tesir ediyor, Roger Bacon, Regiomontanus, Albertus Magnus, Michael Scot, Robert Grosseteste, Dante ve Copernicus’a kadar bir çok bilginin düşünce dünyasında yerini alıyordu. Bitruci bir kısım eserler vermiştir. Bunların en önemlilerinden biri astronomiden bahseden Kitabü’l-Heyet isimli olanıdır. Bu değerli eseri Latince ve İbranice’ye çevrilmiştir. Küreye Dair adlı eseri de 1217 yılında Kayzer II. Frederik’in saray astronomu Michael Scot tarafından Latince’ye tercüme edilmiştir.